Poradnictwo Psychologiczne Czesław Czabała, Sylwia Kluczyńska

Wprowadzenie        11

Rozdział 1. Poradnictwo psychologiczne (Jan Czesław Czabała)        16

Wstęp         16

1.1. Zdrowie psychiczne, wskaźniki i uwarunkowania      17

1.2. Kryzysy rozwojowe            20

1.3. Poradnictwo psychologiczne     22

1.3.1. Rodzaje zmian potrzebnych do poradzenia sobie z trudnościami  23

1.3.2. Proces poradnictwa pozwalający na osiąganie zmian    23

1.4. Wiedza i umiejętności potrzebne profesjonalistom w dziedzinie poradnictwa psychologicznego          38

1.5. Problemy etyczne w poradnictwie psychologicznym        43

Podsumowanie            43

Rozdział 2. Psychospołeczne uwarunkowania trudności związanych z realizacją zadań rozwojowych (Ewa Sokołowska)      45

Wstęp         45

2.1. Zadania rozwojowe pojawiające się w życiu człowieka      48

2.1.1. Rodzaje zadań rozwojowych          48

2.1.2. Czynniki warunkujące realizację zadań rozwojowych    60

2.2. Uwarunkowania trudności związanych z realizacją zadań rozwojowych  68

2.2.1. Psychologiczne uwarunkowania trudności związanych z realizacją zadań rozwojowych       69

2.2.2. Uwarunkowania społeczne trudności związanych z realizacją zadań rozwojowych       74

Podsumowanie            80

Rozdział 3. Poradnictwo dla rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (Witold Pawliczuk)      82

Wstęp         82

3.1. Zadania rozwojowe dziecka w okresie przedszkolnym i szkolnym    83

3.1.1. Okres przedszkolny (3–5 lat) – wybrane zagadnienia    83

3.1.2. Okres szkolny (6–11 lat) – wybrane zagadnienia      85

3.2. Trudności w realizacji zadań rozwojowych wynikające ze wzorca przywiązania            86

3.3. Trudności w realizacji zadań rozwojowych wynikające z temperamentu    88

3.4. Oddziaływania behawioralne w pracy z dziećmi        90

3.4.1. Podstawy behawioryzmu, czyli co to jest zachowanie, rodzaje warunkowania, wzmocnienia oraz kary behawioralne  90

3.4.2. Praca na poprzeczce          93

3.4.3. Analiza behawioralna według Carol Sutton     93

3.4.4. Zasady (działanie w punkcie A)       94

3.4.5. Nagrody, przywileje i pochwały behawioralne (działanie w punkcie C)    94

3.4.6. Konsekwencje (działanie w punkcie C)        96

3.4.7. Wybuch agresji impulsywnej (działanie w punktach A, B i C)      97

3.5. Oddziaływania behawioralne w specyficznych problemach u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym    99

3.5.1. Lęk separacyjny         99

3.5.2. Moczenie mimowolne nieorganiczne      100

3.5.3. Zaniżona samoocena     102

3.5.4. Dziecko nieposłuszne            103

3.6. Oddziaływania wpływające na modyfikację środowiska dziecka     104

3.7. Dylematy i trudności w procesie poradnictwa   105

3.7.1. Rodzina „przemocowa”          105

3.7.2. Opiekunowie z dużymi wymaganiami wobec dziecka   106

3.7.3. Opiekunowie lękowi          106

3.7.4. Rodzice niezaangażowani        106

Podsumowanie            107

Rozdział 4. Poradnictwo psychologiczne w okresie adolescencji (Witold Pawliczuk)      109

Wstęp         109

4.1. Zadania rozwojowe okresu adolescencji (12–18 lat) – wybrane zagadnienia   109

4.2. Metody pracy z adolescentem            111

4.2.1. Dialog ukierunkowany          112

4.2.2. Inne techniki przydatne w pracy z adolescentem     113

4.2.3. Dialog motywujący       115

4.3. Metody pracy z rodzicem adolescenta        116

4.4. Oddziaływania w specyficznych problemach adolescentów      117

4.4.1. Pomoc w budowaniu własnej tożsamości        117

4.4.2. Lęk przed byciem ocenianym przez innych     118

4.4.3. Bunt nastoletni          119

4.4.4. Eksperymentowanie z używkami          120

4.4.5. Przemoc rówieśnicza     124

4.4.6. Próby samobójcze          126

4.5. Dylematy i trudności w procesie poradnictwa   128

Podsumowanie            129

Rozdział 5. Poradnictwo psychologiczne dla osób w okresie średniej dorosłości (Sylwia Kluczyńska)    131

Wstęp         131

5.1. Zadania rozwojowe w okresie średniej dorosłości     132

5.1.1. Wspomaganie rozwoju dorastających dzieci        133

5.1.2. Opieka nad starzejącymi się rodzicami        134

5.1.3. Praca zawodowa            134

5.2. Wybrane trudności pojawiające się w realizowaniu zadań rozwojowych w okresie średniej dorosłości     135

5.2.1. Trudności w pełnieniu ról w rodzinie      135

5.2.2. Kryzysy wieku średniego        143

5.2.3. Specyficzne trudności kobiet w wieku średnim   144

5.2.4. Specyficzne trudności mężczyzn w wieku średnim      147

5.2.5. Trudności w pracy zawodowej        148

5.3. Wybrane metody pomocy osobom w okresie średniej dorosłości     150

5.3.1. Praca nad konstruktywnym wyrażaniem emocji     151

5.3.2. Psychoedukacja         152

5.3.3. Praca nad rozpoznawaniem niekorzystnego sposobu myślenia  152

5.3.4. Wzmacnianie samooceny        153

5.3.5. Szukanie nowych rozwiązań i możliwości      154

5.3.6. Wsparcie społeczne       155

5.3.7. Techniki radzenia sobie ze stresem     155

5.3.8. Rozwój osobisty         156

Podsumowanie            156

Rozdział 6. Poradnictwo psychologiczne dla osób w okresie późnej dorosłości (Stanisława Steuden)              158

Wstęp         158

6.1. Charakterystyka okresu późnej dorosłości     159

6.1.1. Fizjologiczny wymiar starzenia się i starości        159

6.1.2. Przystosowanie do starości            163

6.2. Trudności pojawiające się w realizowaniu zadań rozwojowych w okresie późnej dorosłości          168

6.3. Dolegliwości nasilające się z wiekiem     172

6.3.1. Zaburzenia widzenia     173

6.3.2. Zaburzenia słuchu          175

6.3.3. Zaburzenia otępienne            176

6.3.4. Zaburzenia psychiczne         178

6.4. Metody pomocy osobom w okresie późnej dorosłości      180

Podsumowanie            185

Rozdział 7. Poradnictwo par. Paradygmat poznawczo-behawioralny (Wojciech Stefaniak)   188

Wstęp         188

7.1. Utrzymanie pozytywnego poziomu satysfakcji ze związku      190

7.1.1. Trudności na poziomie zachowań wpływające na możliwości utrzymania satysfakcji ze związku          191

7.1.2. Trudności pojawiające się na poziomie przetwarzania poznawczego wpływające na możliwości utrzymania satysfakcji ze związku 195

7.2. Diagnoza sytuacji pary          202

7.2.1. Styl przywiązania       202

7.2.2. Style relacji i interakcji w parze       205

7.2.3. Uwarunkowania psychiczne i osobowościowe partnerów     207

7.3. Metody pomocy osobom doświadczającym trudności w związku    209

7.3.1. Interwencje behawioralne        209

7.3.2. Interwencje poznawcze          216

7.4. Dylematy i trudności w procesie poradnictwa par      222

7.4.1. Gotowe rozwiązania problemów czy raczej narzędzia do ich rozwiązania?    222

7.4.2. Brak gotowości do współpracy        222

7.4.3. Trudności z zachowaniem zasady symetrycznego traktowania partnerów przez doradcę    224

7.4.4. Trudności wynikające z osobowości, doświadczeń i systemu przekonań prowadzącego poradnictwo     224

Podsumowanie            225

Rozdział 8. Poradnictwo rodzinne (Irena Jelonkiewicz)     228

Wstęp         228

8.1. Trudności pojawiające się w realizowaniu zadań rozwojowych rodziny    230

8.1.1. Systemowe rozumienie rodziny       230

8.1.2. Koncepcja cyklu życia rodzinnego          233

8.1.3. Wykorzystanie w poradnictwie rodzinnym różnych podejść teoretycznych: behawioralnego, strukturalnego, strategicznego, ekologicznego, Gestalt        236

8.2. Metody pomocy osobom doświadczającym określonych trudności  241

8.2.1. Pojęcie, cel i funkcja poradnictwa rodzinnego      241

8.2.2. Metody pomocy         243

8.3. Dylematy i trudności w procesie poradnictwa rodzinnego      252

Podsumowanie            256

Rozdział 9. Poradnictwo psychologiczne w trudnościach szkolnych (Grażyna Fabiszewska)  258

Wstęp         258

9.1. Charakterystyka trudności szkolnych        259

9.1.1. Definicje, rodzaje oraz fazy narastania trudności i niepowodzeń szkolnych        259

9.1.2. Przyczyny trudności i niepowodzeń szkolnych   263

9.1.3. Konsekwencje trudności i niepowodzeń szkolnych      264

9.2. Poradnictwo w trudnościach szkolnych      265

9.2.1. Szkoła jako miejsce rozpoznawania pierwszych sygnałów trudności dziecka       265

9.2.2. Poradnictwo w trudnościach szkolnych na terenie poradni psychologiczno-pedagogicznych        268

9.3. Dylematy i trudności w procesie poradnictwa   288

Podsumowanie            289

Rozdział 10. Poradnictwo psychologiczne dla osób z niepełnosprawnością (Małgorzata Łuba)    291

Wstęp         291

10.1. Trudności pojawiające się w realizowaniu zadań rozwojowych   292

10.1.1. Rodzaje niepełnosprawności          293

10.1.2. Proces przystosowania się do niepełnosprawności     295

10.1.3. Zmiany w funkcjonowaniu rodziny        297

10.2. Metody pomocy osobom doświadczającym określonych trudności  299

10.2.1. Budowanie poczucia własnej wartości i wzmacnianie samooceny  299

10.2.2. Zwiększanie zakresu samodzielności i wspieranie komunikowania potrzeb       305

10.2.3. Motywowanie do działania            309

10.2.4. Pomoc w nawiązywaniu kontaktów z innymi      314

10.2.5. Wspieranie relacji intymnych     317

10.3. Dylematy i trudności w procesie poradnictwa   318

10.3.1. Przekonania utrudniające pracę z osobami z niepełnosprawnością      318

10.3.2. Przejmowanie odpowiedzialności za proces zmiany   319

10.3.3. Złość na brak aktywności        320

10.3.4. Obawa przed stawianiem wymagań        321

Podsumowanie            321

Rozdział 11. Poradnictwo psychologiczne dla osób chorych somatycznie (Lidia Zabłocka-Żytka)       323

Wstęp         323

11.1. Konsekwencje choroby somatycznej w obszarze psychospołecznego funkcjonowania chorego i realizacji zadań rozwojowych    324

11.1.1. Funkcjonowanie emocjonalne        324

11.1.2. Funkcjonowanie poznawcze          327

11.1.3. Funkcjonowanie społeczne            327

11.1.4. Obraz siebie, samoocena       331

11.1.5. Sfera fizyczna            332

11.2. Poradnictwo psychologiczne w chorobie somatycznej      332

11.2.1. Techniki wykorzystywane w poradnictwie psychologicznym dla chorych somatycznie       334

11.2.2. Poradnictwo na poszczególnych etapach radzenia sobie z chorobą somatyczną            339

11.2.3. Specyfika poradnictwa dla chorych somatycznie     341

11.2.4. Dlaczego poradnictwo psychologiczne?        345

11.3. Dylematy i trudności w procesie poradnictwa   346

Podsumowanie            348

Rozdział 12. Poradnictwo psychologiczne dla osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi i dla ich rodzin (Beata Hintze)   350

Wstęp         350

12.1. Trudności pojawiające się w realizowaniu zadań rozwojowych   351

12.1.1. Konsekwencje zachorowania w różnych okresach życia 351

12.2. Diagnoza psychologiczna w zaburzeniach psychicznych – pomoc w zrozumieniu problemów pacjenta, podstawa dalszej pracy terapeutycznej    356

12.2.1. Zaburzenia myślenia w psychozach        356

12.2.2. Zaburzenia poznawcze         359

12.3. Metody pomocy osobom doświadczającym określonych trudności  361

12.3.1. Metody pomocy osobom z pierwszym epizodem choroby i ich bliskim            362

12.3.2. Metody pomocy osobom z kilkuletnim przebiegiem choroby i ich rodzinom          365

12.3.3. Metody pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi z problemami w funkcjonowaniu poznawczym      368

12.3.4. Pomoc w radzeniu sobie z psychologicznymi i społecznymi konsekwencjami zaburzeń psychicznych        372

12.3.5. Pomoc psychologowi i rodzinie w sytuacji samobójstwa osoby z zaburzeniami psychicznymi     374

12.4. Dylematy i trudności w procesie poradnictwa   375

Podsumowanie            378

Bibliografia         380

O Autorach     412