Farmakologia Mechanizmy, Leki Farmakoterapia Oparta Na Faktach Tom 1

CZĘŚĆ I. Ogólne mechanizmy działania leków Rafał Olszanecki, Jacek Jawień     1

1. FARMAKOLOGIA – DEFINCJA I RODZAJE LEKÓW – Rafał Olszanecki     3

1.1. Rodzaje leków     3

1.2. Mechanizmy działania leków     6

1.3. Stosowanie leków w lecznictwie     6

1.4. Miejscowe i ogólne stosowanie leku     8

1.5. Farmakoterapia oparta na faktach     9

2. FARMAKODYNAMIKA – Jacek Jawień     13

2.1. Receptory     13

2.1.1. Regulacja receptorowa     14

2.1.2. Typy receptorów     15

2.2. Białka G     16

2.2.1. Receptory sprzężone z białkami G (G protein-coupled-receptors, GPCR)     19

2.2.2. Desensytyzacja (odwrażliwienie) receptorów związanych z białkiem G     19

2.3. Cykliczny AMP jako wtórny przekaźnik     19

2.4. Wapń jako „król wtórnych przekaźników”     20

2.5. Wydzielanie mediatorów przez synapsę     20

2.6. Botulina     21

2.6.1. Działanie toksyny botulinowej     21

2.6.2. Zastosowanie toksyny botulinowej w medycynie     21

2.7. Tolerancja na leki     22

CZĘŚĆ II. Farmakologia podstawowa Jacek Jawień, Rafał Olszanecki     23

3. LEKI AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO – Jacek Jawień     25

3.1. Wprowadzenie     25

3.2. Leki wpływające na przekaźnictwo cholinergiczne     26

3.2.1. Neurony cholinergiczne i adrenergiczne autonomicznego układu nerwowego     26

3.2.2. Muskarynowe receptory cholinergiczne     28

3.2.3. Leki działające na receptor nikotynowy     35

3.3. Leki wpływające na złącze nerwowo-mięśniowe     36

3.3.1. Związki niedepolaryzujące     36

3.3.2. Związki depolaryzujące     36

3.4. Leki wpływające na przekaźnictwo adrenergiczne     37

3.4.1. Biosynteza amin katecholowych     37

3.4.2. Receptory adrenergiczne     38

3.4.3. Leki sympatykomimetyczne     38

3.4.4. Leki pobudzające receptory dopaminergiczne     40

3.4.5. Leki o pośrednim działaniu sympatykomimetycznym     40

3.4.6. Leki α-adrenolityczne     41

3.4.7. Selektywni antagoniści receptorów α1-adrenergicznych     42

3.4.8. Leki sympatykolityczne     42

3.4.9. Leki β-adrenolityczne (β-blokery)     42

4. FARMAKOLOGIA AUTAKOIDÓW – Jacek Jawień, Rafał Olszanecki     46

4.1. Definicja i podział autakoidów – Jacek Jawień     46

4.2. Autakoidy aminowe – Jacek Jawień     46

4.2.1. Histamina     46

4.2.2. Serotonina     48

4.3. Leki używane w leczeniu migreny – Jacek Jawień     48

4.4. Autakoidy peptydowe – Jacek Jawień     50

4.4.1. Bradykinina     50

4.4.2. Angiotensyna     51

4.4.3. Endoteliny     56

4.5. Autakoidy purynowe – Jacek Jawień     57

4.6. Autakoidy gazowe – Jacek Jawień     59

4.6.1. Tlenek azotu     59

4.6.2. Tlenek węgla     64

4.6.3. Siarkowodór     65

4.7. Autakoidy lipidowe – Rafał Olszanecki     65

4.7.1. Czynnik aktywujący płytki krwi     65

4.7.2. Eikozanoidy     67

4.8. Niesteroidowe leki przeciwzapalne – Rafał Olszanecki     77

4.8.1. Mechanizm działania     78

4.8.2. Efekty kliniczne     78

4.8.3. Leki     78

4.8.4. Inne leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe     85

4.9. Zarys farmakoterapii bólu – Rafał Olszanecki     87

4.10. Farmakoterapia reumatoidalnego zapalenia stawów – Rafał Olszanecki     92

4.10.1. Farmakobiologia RZS     92

4.10.2. Leki zmniejszające objawy choroby     93

4.10.3. Leki modyfikujące przebieg choroby     94

4.10.4. Nowe kierunki poszukiwań leków – leki biologiczne     97

4.11. Farmakoterapia dny moczanowej – Rafał Olszanecki     99

4.11.1. Leczenie ostrego napadu dny moczanowej     99

4.11.2. Leczenie przewlekłe     100

5. IMMUNOFARMAKOLOGIA – Rafał Olszanecki     103

5.1. Wprowadzenie     103

5.1.1. Ogólne mechanizmy działania leków immunosupresyjnych i immunostymulujących     103

5.1.2. Farmakobiologia układu immunologicznego     103

5.2. Leki immunosupresyjne     107

5.2.1. Leki cytotoksyczne     108

5.2.2. Glikokortykosteroidy     111

5.2.3. Leki wiążące się z immunofilinami     111

5.2.4. Przeciwciała i inne leki przeciwko antygenom limfocytów     113

5.2.5. Inhibitory współstymulacji     118

5.2.6. Leki przeciwcytokinowe     120

5.2.7. Leki hamujące układ dopełniacza i układ kinin     124

5.2.8. Leki hamujące działanie szkodliwych przeciwciał     124

5.2.9. Przeciwciała przeciwko Rh(D)     125

5.2.10. Leki blokujące molekuły adhezyjne     125

5.2.11. Inne leki immunosupresyjne     126

5.3. Leki immunostymulujące     129

5.3.1. Interferony     130

5.3.2. Inne cytokiny     131

5.3.3. Mielopoetyczne czynniki wzrostowe     132

5.3.4. Przeciwciała     132

5.3.5. Inne leki immunostymulujące     133

5.3.6. Skrót wiadomości o immunizacji biernej i czynnej     135

CZĘŚĆ III. Leki używane w zwalczaniu infekcji Rafał Olszanecki     137

6. FARMAKOBIOLOGIA INFEKCJI BAKTERYJNYCH     139

6.1. Ogólne mechanizmy działania leków przeciwbakteryjnych     139

6.2. Zakres, typ i siła działania leków przeciw drobnoustrojom     141

6.3. Farmakobiologia oporności drobnoustrojów na działanie leków     143

6.4. Wzrost drobnoustrojów w środowisku naturalnym     145

7. ŚRODKI ODKAŻAJĄCE     147

8. LEKI PRZECIWBAKTERYJNE I PRZECIW DROBNOUSTROJOM ATYPOWYM     151

8.1. Pochodne chinoliny     152

8.2. Pochodne nitrofuranu     152

8.3. Pochodne nitroimidazolu     153

8.4. Sulfonamidy i inhibitory reduktazy dihydrofolianu     154

8.4.1. Sulfonamidy     154

8.4.2. Inhibitory reduktazy dihydrofolianu i ich połączenia z sulfonamidami     156

8.5. Inhibitory gyrazy (chinolony przeciwbakteryjne)     157

8.5.1. Mechanizm działania     157

8.5.2. Zastosowania i działania niepożądane     157

8.6. Antybiotyki β-laktamowe     159

8.6.1. Mechanizmy działania     160

8.6.2. Podział antybiotyków β-laktamowych     162

8.7. Antybiotyki glikopeptydowe i glikolipopeptydowe     170

8.8. Antybiotyki aminoglikozydowe i spektynomycyna     171

8.9. Tetracykliny oraz glicylcykliny     175

8.10. Antybiotyki makrolidowe, azalidowe, ketolidowe i linkozamidowe     176

8.10.1. Antybiotyki makrolidowe     176

8.10.2. Azalidy     177

8.10.3. Ketolidy     177

8.10.4. Linkozamidy     178

8.11. Oksazolidynony     178

8.12. Streptograminy     178

8.13. Inne leki przeciwbakteryjne     179

8.13.1. Chloramfenikol     179

8.13.2. Ansamycyny     180

8.13.3. Fidaksomycyna     180

8.13.4. Polimyksyny     180

8.13.5. Pleuromutyliny     181

8.13.6. Fosfomycyna     181

8.13.7. Fusydany     181

8.13.8. Fuzafungina     181

8.13.9. Mupirocyna     182

8.13.10. Bacytracyna     182

8.13.11. Gramicydyna     182

8.13.12. Cykloseryna     182

8.14. Preparaty używane w leczeniu gruźlicy oraz trądu     182

8.14.1. Leki stosowane w leczeniu gruźlicy     182

8.14.2. Leki wykorzystywane w terapii trądu     186

8.15. Ogólne zasady stosowania leków przeciwbakteryjnych     188

8.15.1. Metody leczenia przeciwbakteryjnego     188

8.15.2. Wybór leku     191

8.15.3. Profilaktyczne stosowanie antybiotyków     192

9. LEKI PRZECIWWIRUSOWE     194

9.1. Leki używane w leczeniu zakażeń wirusami Herpes simplex oraz Varicella-zoster     196

9.2. Leki używane w leczeniu zakażeń wirusem cytomegalii     198

9.3. Leki używane w leczeniu AIDS     200

9.3.1. Inhibitory wejścia HIV do komórek     200

9.3.2. Nukleozydowe i nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI)     202

9.3.3. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NNRTI)     204

9.3.4. Inhibitory proteazy     205

9.3.5. Inhibitory integrazy     207

9.3.6. Inhibitory kapsydu wirusa     207

9.3.7. Ogólne zasady użycia leków w leczeniu AIDS     207

9.4. Leki używane w leczeniu wirusowych zapaleń wątroby     208

9.4.1. Leki używane w leczeniu zakażenia HBV     208

9.4.2. Leki używane w leczeniu zakażenia HCV     209

9.5. Leki używane w leczeniu grypy     211

9.5.1. Pochodne adamantanu     211

9.5.2. Inhibitory neuraminidazy     212

9.5.3. Inhibitory endonukleazy     212

9.6. Leki używane w leczeniu zakażeń wywołanych RSV     212

9.7. Leki używane w leczeniu zakażeń koronawirusami     213

9.8. Leki używane w leczeniu gorączki krwotocznej Ebola     214

9.9. Leki stosowane w innych chorobach wirusowych     215

10. LEKI PRZECIWGRZYBICZE     216

10.1. Amfoterycyna B     216

10.2. Flucytozyna     217

10.3. Azole     217

10.4. Echinokandyny     219

10.5. Ibreksafungerp     219

10.6. Inhibitory epoksydazy skwalenowej     219

10.7. Inne leki przeciwgrzybicze     220

11. LEKI UŻYWANE W ZAKAŻENIACH PIERWOTNIAKAMI     221

11.1. Leki używane w leczeniu malarii     221

11.1.1. Pochodne aminochinoliny oraz chinina     223

11.1.2. Pochodne naftochinonu     225

11.1.3. Pochodne fluorenu     226

11.1.4. Artemizynina i pochodne     226

11.1.5. Inhibitory syntezy aktywnego folianu     226

11.1.6. Antybiotyki     227

11.2. Leki używane w terapii toksoplazmozy     227

11.3. Leki używane w leczeniu amebiozy     227

11.4. Leki używane w leczeniu rzęsistkowicy     228

11.5. Leki używane w trypanosomozach     228

11.6. Inne leki przeciwpierwotniakowe     230

12. LEKI UŻYWANE W ZAKAŻENIACH ROBAKAMI     231

13. FARMAKOLOGIA W MEDYCYNIE PODRÓŻY     235

13.1. Chemioprofilaktyka przeciwmalaryczna     235

13.2. Leki w apteczce podróżnej     235

CZĘŚĆ IV. Farmakologia schorzeń układów i narządów Rafał Olszanecki, Paweł Wołkow, Jacek Jawień     237

14. LEKI OBWODOWEGO UKŁADU NERWOWEGO – Rafał Olszanecki     239

14.1. Środki znieczulające miejscowo     239

14.1.1. Farmakobiologia przewodnictwa nerwowego     239

14.1.2. Budowa chemiczna leków i ich molekularny mechanizm działania     241

14.1.3. Efekty fizjologiczne leków     243

14.1.4. Farmakokinetyka i własności leków     244

14.1.5. Działania niepożądane     244

14.1.6. Zastosowanie kliniczne     247

14.1.7. Inne leki o działaniu miejscowo znieczulającym     249

14.2. Inne leki działające w obrębie obwodowego układu nerwowego     249

14.2.1. Leki miorelaksacyjne     249

15. LEKI OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO – Paweł Wołkow     252

15.1. Ogólna organizacja ośrodkowego układu nerwowego     252

15.1.1. Neuroprzekaźniki i neuromodulatory     252

15.1.2. Klasyfikacja leków ośrodkowego układu nerwowego     261

15.2. Leki uspokajające i nasenne     261

15.2.1. Barbiturany     263

15.2.2. Benzodiazepiny     263

15.2.3. Antyhistaminiki     265

15.2.4. Wodzian chloralu     265

15.2.5. Leki działające na pozasynaptyczne receptory GABAA     265

15.2.6. Leki działające wybiórczo na niektóre podjednostki tworzące receptor GABAA     266

15.2.7. Agoniści receptorów melatoninowych     266

15.2.8. Antagoniści receptora dla oreksyny     266

15.2.9. Anksjolityki bez działania nasennego     266

15.3. Leki stosowane w zaburzeniach czynności elektrycznej ośrodkowego układu nerwowego     267

15.3.1. Rodzaje napadów padaczkowych     268

15.3.2. Leki przeciwpadaczkowe     269

15.3.3. Zasady leczenia napadów padaczkowych     277

15.3.4. Leczenie różnych rodzajów napadów padaczkowych     277

15.4. Opioidowe leki przeciwbólowe     277

15.4.1. Czyści agoniści receptorowi     279

15.4.2. Mieszani agoniści/antagoniści     280

15.4.3. Czyści antagoniści receptorów opioidowych – leczenie zatruć     281

15.4.4. Inne grupy leków przeciwbólowych     281

15.5. Środki znieczulenia ogólnego i ogólne zasady anestezji chirurgicznej     282

15.5.1. Anestetyki wziewne     283

15.5.2. Anestetyki dożylne     288

15.6. Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)     290

15.7. Leki przeciwdepresyjne i stabilizujące nastrój     294

15.7.1. Inhibitory wychwytu monoamin     294

15.7.2. Inhibitory rozkładu monoamin     298

15.7.3. Inne leki przeciwdepresyjne     298

15.8. Leczenie zespołów otępiennych     299

15.8.1. Przeciwciała monoklonalne zmniejszające odkładanie w tkance mózgowej amyloidu β w postaci blaszek (plaques)     299

15.8.2. Leki prokognitywne (nootropowe)     300

15.9. Leczenie choroby Parkinsona i innych zaburzeń układu pozapiramidowego     301

15.9.1. Leczenie choroby Parkinsona     301

15.9.2. Leczenie choroby Huntingtona     303

15.9.3. Leczenie stwardnienia zanikowego bocznego     303

15.9.4. Leczenie rdzeniowego zaniku mięśni     304

15.9.5. Inne choroby degeneracyjne     305

15.10. Leczenie stwardnienia rozsianego     305

15.11. Miorelaksanty     307

15.12. Wpływ alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy     308

15.13. Psychoanaleptyki i psychodysleptyki     309

15.13.1. Mechanizmy uzależnienia     309

15.13.2. Farmakoterapia w przypadku uzależnień     314

16. LEKI WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD HORMONALNY – Paweł Wołkow     316

16.1. Hormony oraz farmakologia podwzgórza i przysadki     316

16.1.1. Hormony podwzgórza i przysadki     317

16.1.2. Oś podwzgórze–przysadka–hormon wzrostu     317

16.1.3. Oś podwzgórze–przysadka–prolaktyna     320

16.1.4. Oś podwzgórze–przysadka–tyreotropina     321

16.1.5. Oś podwzgórze–przysadka–kortykotropina     322

16.1.6. Oś podwzgórze–przysadka–gonadotropiny     323

16.2. Hormony tarczycy     325

16.3. Hormony kory nadnerczy     330

16.3.1. Androgeny nadnerczowe     331

16.3.2. Mineralokortykosteroidy     332

16.3.3. Glikokortykosteroidy     333

16.3.4. Inhibitory syntezy hormonów nadnerczowych     336

16.4. Hormony płciowe     336

16.4.1. Estrogeny     338

16.4.2. Antyestrogeny     339

16.4.3. Gestageny     341

16.4.4. Antagoniści i modulatory receptora progesteronowego     342

16.4.5. Androgeny     342

16.4.6. Hormonalna terapia zastępcza     343

16.4.7. Środki stosowane w celu czasowego zahamowania płodności     345

16.5. Hormony oraz leki wpływające na metabolizm wapnia i mineralizację kości     347

16.5.1. Aktywność metaboliczna kości     347

16.5.2. Hormony wpływające na metabolizm wapnia i mineralizację kości     348

16.5.3. Leki wpływające na metabolizm wapnia i mineralizację tkanki kostnej     351

16.6. Homeostaza węglowodanowa, czynność wewnątrzwydzielnicza trzustki i leki przeciwcukrzycowe     354

16.6.1. Insulina     354

16.6.2. Amylina     357

16.6.3. Glukagon     357

16.6.4. Leczenie cukrzycy     358

16.7. Leczenie i zapobieganie otyłości     365

16.7.1. Leki o działaniu obwodowym     365

16.7.2. Leki o działaniu ośrodkowym     366

16.7.3. Leczenie otyłości uwarunkowanej genetycznie     367

Skorowidz     369