Psychologia Stresu Korzystne i Niekorzystne Skutki Stresu Życiowego Irena Heszen

Od autora                                            9

Wprowadzenie                           13

Rozdział 1. Co to jest stres? Od klasycznych do współczesnych koncepcji stresu     17

1.1. Ujęcia stresu w koncepcjach klasycznych i współczesnych             22

1.1.1. Stres jako bodziec czy jako reakcja?                     22

1.1.2. Relacyjne ujęcia stresu w pracach psychologów polskich         24

1.2. Lazarusa i Folkman poznawczo-transakcyjny paradygmat stresu i radzenia sobie                                                        27

1.3. Ocena modelu Lazarusa i Folkman w świetle teorii psychologicznej i badań empirycznych                                 35

1.4. Hobfolla Teoria Zachowania Zasobów COR                     40

1.5. Porównanie poznawczo-transakcyjnego paradygmatu stresu i radzenia sobie Lazarusa i Folkman ze środowiskowym Modelem Zachowania Zasobów Hobfolla                                   44

1.6. W stronę emocji pozytywnych; Folkman i Moskowitz rozwinięcie modelu Lazarusa                                                      48

Podsumowanie                                                            55

Rozdział 2. Jak pokonujemy stres? Radzenie sobie jako specyficzna forma aktywności w sytuacji stresowej                                          59

2.1. Historyczne ujęcia radzenia sobie                           62

2.2. Wokół klasycznego ujęcia Lazarusa i Folkman – radzenie sobie jako proces  63

2.3. Strategie radzenia sobie i propozycje ich klasyfikacji               67

2.4. Co po Lazarusie? Nowe tendencje we współczesnych badaniach nad radzeniem sobie                                                  75

2.4.1. Nowe formy radzenia sobie w ujęciach współczesnych           76

2.4.2. Wymiar czasowy i proaktywne radzenie sobie                      78

2.4.3. Regulacja emocji; wzbudzanie emocji pozytywnych                  83

2.5. Uwarunkowania radzenia sobie w paradygmacie interakcyjnym         91

Podsumowanie                                                            93

Rozdział 3. Od czego zależy zachowanie wobec stresu? Właściwości podmiotu jako wyznaczniki procesu radzenia sobie                                95

3.1. Styl radzenia sobie jako specyficzny wyznacznik procesu radzenia sobie      97

3.1.1. Konceptualizacja stylu radzenia sobie                              97

3.1.2. Rodzaje stylów radzenia sobie                                      102

3.1.3. Styl radzenia sobie jako predyktor zachowania; problem dopasowania stosowanych strategii do stylu                112

3.1.4. Perspektywy badań nad stylem radzenia sobie                      117

3.2. Ogólne właściwości podmiotu jako wyznaczniki radzenia sobie              118

3.2.1. Temperament i jego znaczenie dla radzenia sobie             118

3.2.1.1. Ogólna charakterystyka temperamentu i jego związków ze zjawiskami stresu                                        118

3.2.1.2. Temperament a radzenie sobie – badania własne           125

3.2.2. Osobowościowe uwarunkowania radzenia sobie                    132

Podsumowanie                                                            136

Rozdział 4. Od czego zależy zachowanie wobec stresu? Właściwości sytuacji jako wyznaczniki procesu radzenia sobie                                139

4.1. Przyczyny stresu – stresory                                            141

4.1.1. Nasilenie stresora                                                141

4.1.2. Przebieg wydarzenia stresowego w czasie                          145

4.1.3. Lokalizacja stresora                               146

4.1.4. Kontrolowalność źródła stresu                                    148

4.1.5. Dziedzina stresu                                 150

4.2. Wpływ właściwości stresora na przebieg radzenia sobie                    150

4.2.1. Czy bodziec niewywołujący reakcji stresowej można uznać za stresor?                                                      150

4.2.2. Kontrolowalność a strategie radzenia sobie                          153

4.2.3. Dziedziny i rodzaje wydarzeń stresowych                          157

Podsumowanie                                                            160

Rozdział 5. Jak badamy radzenie sobie? Podejście kwestionariuszowe                167

5.1. Kwestionariusze do psychologicznego badania wydarzeń stresowych i ich oceny                                                            173

5.1.1. Kwestionariusz Zmian Życiowych KZŻ                            173

5.1.2. Kwestionariusz Samooceny Zysków i Strat                 176

5.1.3. Skala Odczuwanego Stresu PSS-10                                179

5.1.4. Kwestionariusz Oceny Stresu KOS                                183

5.2. Kwestionariusze do badania radzenia sobie                                187

5.2.1. Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS     188

5.2.2. Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem COPE                                                192

5.2.3. Skala Stylu Behawioralnego MBSS i Skala Stylu Zachowania SSZ                                 196

5.2.4. Kwestionariusz Sposobów Radzenia Sobie WCQ                    201

5.2.5. Kwestionariusz Reakcji na Codzienne Wydarzenia PCI              204

5.2.6. Kwestionariusz Religijnego Radzenia Sobie ze Stresującym Zdarzeniem RCOPE                                            206

Podsumowanie                                                            210

Rozdział 6. Jak badamy radzenie sobie? Metody alternatywne                        213

6.1. Iluzoryczność założeń kwestionariuszy samoopisowych             214

6.1.1. Założenia dotyczące osoby badanej jako źródła informacji            215

6.1.2. Założenia dotyczące kwestionariusza                     216

6.2. Propozycje alternatywnych metod badań w dziedzinie psychologii stresu                                                                217

6.2.1. Od danych retrospektywnych do oceny aktualnego zachowania

w naturalnym środowisku badanego                                218

6.2.3. Ewolucja wywiadu psychologicznego źródłem postępu w badaniach nad stresem i radzeniem sobie                         221

Podsumowanie                                                            227

Rozdział 7. Czy warto podejmować wysiłki w celu przezwyciężenia stresu? Efektywność i koszty radzenia sobie                                      231

7.1. Efektywność radzenia sobie                                            235

7.1.1. Efektywność radzenia sobie z uwzględnieniem różnych jego znaczeń                                                        236

7.1.2. Efektywność radzenia sobie oceniana z różnych perspektyw          243

7.1.3. Efektywność radzenia sobie; ogólna ocena w świetle danych empirycznych                                                  244

7.2. Koszty i opłacalność radzenia sobie                         248

7.3. Jak skutecznie radzić sobie ze stresem?                       249

Podsumowanie                                                            252

Rozdział 8. Jak radzimy sobie ze stresem spowodowanym przez chorobę?            255

8.1. Ogólna charakterystyka psychologiczna zmian w sytuacji człowieka w następstwie choroby – choroba jako źródło stresu                        256

8.2. Odzwierciedlenie choroby w procesach emocjonalnych i poznawczych        260

8.2.1. Emocjonalne ustosunkowanie się do choroby i związanej z nią sytuacji                                                    260

8.2.2. Poznawcze odzwierciedlenie choroby – obraz własnej choroby i jego komponenty                               262

8.3. Zachowanie wobec własnej choroby i jego organizacja               266

8.3.1. Radzenie sobie z emocjami                           266

8.3.1.1. Reakcja zaprzeczania chorobie                               267

8.3.1.2. Adaptacja poznawcza do zagrażających wydarzeń         268

8.3.1.3. Ekspresja jako bezpośredni sposób radzenia sobie z emocjami                                                269

8.3.1.4. Wzbudzanie i wzmacnianie emocji pozytywnych               270

8.3.2. Instrumentalne radzenie sobie z chorobą: choroba jako zadanie        272

8.4. Emocje a instrumentalne radzenie sobie z chorobą                 275

8.5. Różnice indywidualne w radzeniu sobie z chorobą; rola indywidualnego stylu radzenia sobie                                                    276

Podsumowanie                                                            280

Rozdział 9. Stres a zdrowie; negatywne skutki przewlekłego i poważnego stresu   283

9.1. Stres, choroba i radzenie sobie – wzajemne związki                        288

9.2. Stres i emocje jako czynniki ryzyka zaburzeń w biopsychospołecznym modelu zdrowia i choroby                                              288

9.3. Powstawanie chorób i dysfunkcji somatycznych w świetle badań nad psychologią stresu, prowadzonych w warunkach naturalnych       292

9.3.1. Wydarzenia stresowe i ich subiektywne odzwierciedlenie a powstawanie i przebieg chorób                                  292

9.3.2. Właściwości indywidualne stanowiące ryzyko zdrowotne w kontekście badań nad psychologią stresu                          295

9.4. Badania laboratoryjne nad zdrowotnymi skutkami stresu jako źródło wyjaśnień przyczynowo-skutkowych                         299

Podsumowanie                                                            305

Rozdział 10. Bezpośrednie i odległe korzyści ze stresu                                307

10.1. Proces i wynik radzenia sobie jako źródła korzyści ze stresujących wydarzeń życiowych                                 309

10.2. Uwarunkowania odnoszenia korzyści z wydarzenia stresowego         313

10.2.1. Czynniki tworzące kontekst radzenia sobie                 313

10.2.2. Właściwości indywidualne i konstelacje osobowościowe              323

10.3. Rozwój osobisty jako odległe następstwo radzenia sobie z wydarzeniami stresowymi                                            331

10.3.1. Teoria dezintegracji pozytywnej                                  332

10.3.2. Wyzwanie-odporność psychiczna-wykorzystanie zasobów jako podstawowe składowe odzyskiwania zdrowia po traumie     333

10.3.3. Wzrost potraumatyczny                                          334

Podsumowanie                                                            342

Zakończenie                                          345

Wykaz testów psychologicznych                   353

Bibliografia                             354

Indeks nazwisk                                        373

Indeks rzeczowy                                      379