Ostre Stany Zagrożenia Życia w Obrażeniach Ciała Sosada Żurawiński

Rekomendacja I Jerzy Robert Ładny  XXXV

Rekomendacja II Krzysztof Bielecki  XXXVII

Rekomendacja III Radosław Owczuk  XXXIX

Kilka słów od Redaktorów Naukowych Krystyn Sosada, Wojciech Żurawiński  XLI

1. Epidemiologia ciężkich urazów ciała Zbigniew Śledziński, Dariusz Łaski  1

1.1. Wprowadzenie  1

1.2. Pandemia urazów 2

1.3. Epidemiologia urazów z punktu widzenia szpitalnego oddziału ratunkowego 6

1.4. Wypadki drogowe  12

1.5. Przemoc i samobójstwa  14

1.6. Upadki  16

1.7. Urazy na skutek wypadku w pracy 17

1.8. Urazy na skutek uprawiania sportu  18

1.9. Urazy a alkohol  18

1.10. Ciężkie urazy. Politrauma  19

Piśmiennictwo  22

2. Organizacja i funkcjonowanie centrów urazowych w Polsce i na świecie Leszek Brongel  23

Piśmiennictwo  36

3. Badanie pacjenta urazowego Jerzy Robert Ładny, Marzena Wojewódzka-Żelezniakowicz  39

3.1. Wprowadzenie 39

3.2. Badanie podmiotowe  39

3.2.1. Dolegliwości bólowe (SAMPLE – pain) i skale oceny bólu 40

3.2.2. Pozostałe elementy SAMPLE  42

3.3. Badanie przedmiotowe  43

3.3.1. Badanie przedmiotowe w warunkach przedszpitalnych – ITLS, PHTLS (primary, secondary survey)  43

3.3.2. Badanie przedmiotowe w warunkach szpitalnych 47

3.4. Badania obrazowe wykorzystywane podczas oceny pacjenta z obrażeniami ciała  54

3.5. Badanie pacjenta urazowego w sytuacjach szczególnych  55

3.5.1. Pourazowe zatrzymanie krążenia  55

3.5.2. Badanie ciężarnej  56

Piśmiennictwo  57

4. Resuscytacja pacjenta urazowego Dorota Zyśko, Dariusz Timler 59

4.1. Wprowadzenie  59

4.2. Epidemiologia urazowego zatrzymania krążenia 61

4.2.1. Miejsce zdarzenia urazowego zatrzymania krążenia (TCA)  62

4.2.2. Obrażenia ciała u pacjentów z TCA oceniane według skali ISS  62

4.2.3. Mechanizm urazu ciała  62

4.2.4. Pierwszy zarejestrowany rytm serca  63

4.3. Etiopatogeneza urazowego zatrzymania krążenia  64

4.4. Hipotermia  65

4.5. Kwasica   66

4.6. Objawy urazowego zatrzymania krążenia  67

4.7. Rozpoznanie urazowego zatrzymania krążenia 67

4.7.1. Warunki przedszpitalne  67

4.7.2. Pacjent z TCA w szpitalu 68

4.8. Medyczne czynności ratunkowe prowadzone przez zespoły ratownictwa medycznego podstawowe (P) i specjalistyczne (S) na miejscu zdarzenia i podczas transportu  72

4.9. Postępowanie w SOR 75

4.10. Leczenie specjalistyczne  75

Piśmiennictwo  76

5. Wstrząs urazowy Jerzy Lasek  79

5.1. Definicje  79

5.2. Rodzaje wstrząsu i ich patomechanizm  80

5.3. Rozpoznanie przedszpitalne  82

5.4. Transport pacjenta, postępowanie przedszpitalne i szpitalne  84

Piśmiennictwo  91

6. Zasady transportu i monitorowanie pacjenta urazowego Łukasz Krzych, Tomasz Sanak  93

6.1. Wprowadzenie 93

6.2. Transport pierwotny 94

6.2.1. Bezpieczeństwo pacjenta i zespołu ratownictwa medycznego  95

6.2.2. Siły i środki 95

6.2.3. Modyfikacje techniki transportu 96

6.2.4. Akronim AT-MIST ETA – przekazanie informacji o poszkodowanym do SOR/CU 97

6.2.5. Komfort termiczny  98

6.2.6. Monitorowanie podczas transportu  98

6.3. Transport wtórny  100

6.4. Transport wewnątrzszpitalny 101

Piśmiennictwo . 104

7. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów urazowych Opracowanie merytoryczne rozdz. 7 Cezary Pakulski  105

7.1. Wprowadzenie Cezary Pakulski 105

7.1.1. Definicje  105

7.1.2. Wspólne problemy 106

7.2. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami głowy Cezary Pakulski 116

7.2.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu  118

7.2.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej 122

7.2.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie   124

7.3. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami twarzoczaszki Cezary Pakulski 129

7.3.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu  129

7.3.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej  132

7.3.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie  134

7.4. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami gałki ocznej Cezary Pakulski  137

7.4.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu  137

7.4.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej  138

7.4.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie  139

7.5. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami szyi Cezary Pakulski  143

7.5.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu 143

7.5.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej  144

7.5.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie  145

7.6. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami klatki piersiowej i brzucha Cezary Pakulski 146

7.6.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu 147

7.6.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej  150

7.6.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie   151

Piśmiennictwo 153

7.7. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami narządu ruchu Jacek Majewski, Ewa Górnik-Właszczuk 154

7.7.1. Analgezja, sedacja i anestezja w okresie przedszpitalnym  154

7.7.2. Analgezja, sedacja i anestezja w okresie szpitalnym  155

Piśmiennictwo 160

7.8. Analgezja, sedacja i anestezja dzieci z urazami Ludwik Stołtny 161

7.8.1. Wprowadzenie  161

7.8.2. Zasady leczenia bólu u dzieci  164

7.9. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów urazowych w wieku podeszłym Jerzy Wordliczek, Renata Zajączkowska 172

7.9.1. Wprowadzenie  172

7.9.2. Zmiany farmakokinetyki leków związane z wiekiem  174

7.9.3. Ból pourazowy u pacjentów w wieku podeszłym 174

7.9.4. Postępowanie okołooperacyjne u pourazowego pacjenta w wieku podeszłym  187

7.9.5. Analgosedacja u pacjenta geriatrycznego po urazie 191

Piśmiennictwo 194

7.10. Analgezja, sedacja i anestezja kobiety ciężarnej po urazie Michał Gaca, Mieczysław Pietrzyk 195

7.10.1. Wprowadzenie  195

7.10.2. Środki farmakologiczne stosowane podczas znieczulenia u kobiet ciężarnych  201

Piśmiennictwo 208

8. Znieczulenie regionalne Waldemar Machała 209

8.1. Wprowadzenie  209

8.2. Uśmierzanie bólu u chorego urazowego  209

8.3. Znieczulenie regionalne  211

8.3.1. Leki używane w znieczuleniu regionalnym 214

8.3.2. Co komu wolno, czyli kto jest uprawniony do wykonywania znieczulenia regionalnego  215

8.3.3. Ograniczenia znieczulenia regionalnego u chorych po urazie, czyli co należy wiedzieć, zanim podejmie się decyzję o jego wykonaniu – rozważania praktyczne  216

8.3.4. Warunki bezpiecznego znieczulenia regionalnego u chorych po urazie 218

8.3.5. Sedacja w czasie znieczulenia ogólnego 219

8.3.6. Zgoda na wykonanie znieczulenia regionalnego 220

8.3.7. Praktyczne aspekty wybranych rodzajów znieczulenia regionalnego  221

8.4. Zakończenie  225

Piśmiennictwo  225

9. Ból pourazowy Małgorzata Malec-Milewska, Radosław Chutkowski 227

9.1. Wprowadzenie  227

9.1.1. Definicja  227

9.1.2. Epidemiologia  227

9.1.3. Patomechanizm i objawy  228

9.1.4. Okresy bólu po urazie ciała  229

9.2. Postępowanie przeciwbólowe w zależności od miejsca świadczenia pomocy medycznej oraz od poszczególnych okresów po urazie ciała  229

9.2.1. Postępowanie przeciwbólowe na miejscu wypadku i w czasie transportu  229

9.2.2. Postępowanie przeciwbólowe w SOR  233

9.2.3. Postępowanie przeciwbólowe w opiece ambulatoryjnej i w domu pacjenta  237

9.2.4. Przetrwały ból pourazowy  238

9.3. Podsumowanie  241

Piśmiennictwo  241

10. Krwotok pourazowy i urazowe uszkodzenie naczyń Piotr Richter, Marian Kratochwil 243

10.1. Wprowadzenie  243

10.2. Postępowanie przedszpitalne, na miejscu zdarzenia  243

10.3. Transport do centrum urazowego 244

10.4. Postępowanie w SOR 246

10.4.1. Badania laboratoryjne  246

10.4.2. Badania obrazowe  247

10.4.3. Czynniki ryzyka i dalsze postępowanie szpitalne 247

10.4.4. Farmakoterapia  250

10.5. Obrażenia naczyń brzusznych 250

10.6. Krwotok urazowy kończyn  256

10.6.1. Postępowanie na miejscu wypadku  256

10.6.2. Postępowanie w SOR  258

Piśmiennictwo  259

11. Urazy czaszkowo-mózgowe Dariusz Szczepanek, Tomasz Trojanowski 261

11.1. Wprowadzenie  261

11.2. Bezpośrednie skutki urazu mózgu  262

11.3. Ocena stanu pacjenta  264

11.4. Postępowanie z chorymi po urazach czaszkowo-mózgowych z pierwotnymi uszkodzeniami mózgu  265

11.4.1. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu wypadku  265

11.4.2. Postępowanie w SOR 266

11.4.3. Kwalifikacja chorych po urazach głowy do leczenia szpitalnego  267

11.5. Charakterystyka wybranych urazów czaszkowo-mózgowych  268

11.5.1. Pourazowe krwiaki wewnątrzczaszkowe  268

11.5.2. Złamania kości czaszki 275

11.5.3. Otwarty uraz czaszki  275

11.5.4. Płynotok  276

11.5.5. Przetoki tętniczo-jamiste 277

Piśmiennictwo  277

12. Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego Witold Janusz, Tomasz Trojanowski 279

12.1. Epidemiologia 279

12.2. Biomechanika urazów kręgosłupa szyjnego  280

12.2.1. Urazy kręgosłupa  280

12.2.2. Urazy rdzenia kręgowego 283

12.3. Postępowanie przedszpitalne  284

12.4. Postępowanie w SOR  286

12.4.1. Badanie przedmiotowe 286

12.4.2. Diagnostyka obrazowa  288

12.4.3. Podsumowanie zaleceń 292

12.4.4. Farmakoterapia w ciężkich urazach rdzenia kręgowego  293

12.5. Leczenie specjalistyczne na docelowym oddziale szpitalnym 294

12.5.1. Ogólne zasady leczenia  294

12.5.2. Leczenie nieoperacyjne  294

12.5.3. Leczenie operacyjne  296

Piśmiennictwo  297

13. Obrażenia twarzoczaszki Iwona Niedzielska 299

13.1. Wprowadzenie  299

13.2. Transport pacjenta z obrażeniami twarzoczaszki 302

13.3. Odmienne warunki intubacji pacjenta z obrażeniami twarzoczaszki 303

13.4. Rodzaje unieruchomienia złamanej szczęki/żuchwy, zębów, wyrostka zębodołowego w ramach medycznych czynności ratunkowych  304

13.5. Rodzaje unieruchomienia złamanej szczęki/żuchwy, zębów, wyrostka zębodołowego w ramach pomocy specjalistycznej – rozwiązania tymczasowe 304

13.6. Rodzaje unieruchomienia złamanej szczęki/żuchwy, zębów, wyrostka zębodołowego w ramach pomocy specjalistycznej – rozwiązania ostateczne  306

13.7. Postępowanie z obrażeniami twarzoczaszki ze współistniejącymi obrażeniami części mózgowej czaszki  310

13.8. Postępowanie z obrażeniami części twarzowej czaszki oraz ciałem obcym  311

13.9. Postępowanie z obrażeniami części twarzowej czaszki ze współistniejącymi uszkodzeniami narządu wzroku  314

13.9.1. Podwójne widzenie  314

13.9.2. Ciało obce wewnątrzgałkowo 317

13.9.3. Ciało obce wewnątrzoczodołowo  317

13.9.4. Zwichnięcie gałki ocznej  317

13.9.5. Enoftalmia gałki ocznej  318

13.9.6. Zaburzony odruch konsensualny  319

13.9.7. Pogorszenie lub utrata ostrości widzenia/ślepota  319

13.9.8. Wytrzeszcz tętniący  322

13.9.9. Nierówność źrenic 323

13.9.10. Pęknięcie gałki ocznej  323

13.9.11. Zespół szczeliny oczodołowej górnej  324

13.9.12. Krwiak zagałkowy 324

13.10. Postępowanie z obrażeniami twarzoczaszki ze współistniejącymi uszkodzeniami zębów i wyrostka zębodołowego w priorytecie natychmiastowym 325

13.10.1. Wysunięcie zęba  326

13.10.2. Zwichnięcie boczne  326

13.10.3. Zwichnięcie całkowite – wybicie zęba  327

13.10.4. Złamanie korzenia  328

13.10.5. Złamanie wyrostka zębodołowego  329

13.11. Postępowanie z obrażeniami twarzoczaszki ze współistniejącym krwawieniem/krwotokiem  329

13.12. Złamanie górnego piętra twarzy: złamanie zatoki czołowej, złamanie czołowo-oczodołowo-nosowe, dyslokacja oczodołowo-nosowa  333

13.12.1. Złamanie ścian kostnych zatoki czołowej  333

13.12.2. Dyslokacja oczodołowo-nosowa (DON) lub złamanie nosowo-oczodołowo-sitowe (NOS)  334

13.12.3. Przemieszczenie górnego masywu twarzy 334

13.12.4. Złamanie kości nosa  336

13.13. Złamanie środkowego piętra twarzy  338

13.13.1. Złamanie szczęki Le Fort I  339

13.13.2. Złamanie szczęki Le Fort II  341

13.13.3. Złamanie szczęki Le Fort III  344

13.13.4. Złamanie oczodołu  345

13.13.5. Złamanie jarzmowo-oczodołowe 348

13.13.6. Złamanie jarzmowo-szczękowo-oczodołowe  349

13.13.7. Izolowane złamanie łuku kości jarzmowej  352

13.14. Złamanie dolnego piętra twarzy  353

13.14.1. Złamanie żuchwy  353

13.14.2. Złamanie wyrostka kłykciowego  357

13.14.3. Zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego  358

Piśmiennictwo  362

14. Obrażenia gałki ocznej Katarzyna Michalska-Małecka 365

14.1. Definicje  365

14.2. Wprowadzenie  366

14.3. Badanie okulistyczne  366

14.3.1. Badanie ostrości wzroku  366

14.3.2. Badanie aparatu zewnętrznego oka  366

14.3.3. Badanie ruchomości gałek ocznych  367

14.3.4. Badanie reakcji źrenic na światło  367

14.3.5. Badanie odcinka przedniego gałki ocznej – rogówki  368

14.3.6. Badanie komory przedniej oka  368

14.3.7. Badanie spojówki i twardówki 369

14.3.8. Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego  369

14.3.9. Badanie w lampie szczelinowej  370

14.4. Postępowanie po urazie oka  370

14.4.1. Postępowanie na miejscu zdarzenia i w transporcie  370

14.4.2. Postępowanie w SOR  370

14.5. Postępowanie w przypadku różnych rodzajów obrażeń oka  371

14.5.1. Stłuczenia i krwiaki powiek  371

14.5.2. Rany powiek  372

14.5.3. Erozja rogówki  374

14.5.4. Ciało obce w rogówce i spojówce  375

14.5.5. Rana rogówki  376

14.5.6. Krwistek  378

14.5.7. Ciało obce wewnątrzgałkowe  379

14.5.8. Zaćma pourazowa  381

14.5.9. Podwichnięcie i zwichnięcie soczewki  382

14.5.10. Oparzenia chemiczne  383

14.5.11. Uszkodzenie promieniowaniem UV  385

14.5.12. Uszkodzenie termiczne  387

14.5.13. Podspojówkowy wylew krwi  388

14.5.14. Złamanie oczodołu, złamanie ściany dolnej oczodołu typu blow out  389

Piśmiennictwo  390

15. Obrażenia szyi Jacek Szeliga 393

15.1. Wprowadzenie  393

15.2. Epidemiologia  394

15.3. Etiopatogeneza  395

15.4. Objawy  396

15.5. Rozpoznanie  398

15.5.1. Diagnostyka przedszpitalna  398

15.5.2. Diagnostyka szpitalna  400

15.5.3. Rozpoznanie różnicowe  403

15.6. Medyczne czynności ratunkowe prowadzone na miejscu zdarzenia przez zespoły ratownictwa medycznego  403

15.7. Medyczne czynności ratunkowe w SOR  404

15.7.1. Zapewnienie drożności dróg oddechowych  405

15.7.2. Ocena wentylacji  405

15.7.3. Ocena układu krążenia, tętna i ciśnienia tętniczego krwi  406

15.7.4. Ocena deficytów neurologicznych i dostęp naczyniowy  406

15.8. Leczenie specjalistyczne  407

15.8.1. Pacjenci niestabilni hemodynamicznie  407

15.8.2. Pacjenci stabilni hemodynamicznie  407

15.9. Podsumowanie (ryc. 15.2) 410

Piśmiennictwo  411

16. Obrażenia klatki piersiowej Jarosław Kużdżał 413

16.1. Patofizjologia urazowych uszkodzeń klatki piersiowej Jarosław Kużdżał 413

16.1.1. Wprowadzenie  413

16.1.2. Urazy tępe  414

16.1.3. Urazy przenikające  416

16.2. Uszkodzenia ściany klatki piersiowej Jarosław Kużdżał 420

16.2.1. Wprowadzenie  420

16.2.2. Epidemiologia  420

16.2.3. Etiopatogeneza  421

16.2.4. Objawy  422

16.2.5. Rozpoznanie  423

16.2.6. Postępowanie na miejscu zdarzenia i podczas transportu  423

16.2.7. Postępowanie w SOR 424

16.2.8. Leczenie specjalistyczne  424

16.3. Uszkodzenia przepony Krzysztof Bederski, Jarosław Kużdżał 425

16.3.1. Wprowadzenie  425

16.3.2. Epidemiologia  426

16.3.3. Etiopatogeneza  426

16.3.4. Objawy  428

16.3.5. Rozpoznanie  429

16.3.6. Leczenie  430

16.4. Uszkodzenia dolnych dróg oddechowych Janusz Warmus, Jarosław Kużdżał 433

16.4.1. Wprowadzenie  433

16.4.2. Epidemiologia  433

16.4.3. Etiopatogeneza  433

16.4.4. Objawy i rozpoznanie  434

16.4.5. Postępowanie na miejscu zdarzenia  435

16.4.6. Postępowanie w SOR  435

16.4.7. Leczenie specjalistyczne  436

16.4.8. Oparzenia dróg oddechowych  438

16.5. Odma opłucnowa i krwiak jamy opłucnej Janusz Warmus, Jarosław Kużdżał 440

16.5.1. Wprowadzenie  440

16.5.2. Odma opłucnowa  441

16.5.3. Krwiak jamy opłucnej  446

16.6. Uszkodzenia płuc Zbigniew Grochowski, Jarosław Kużdżał 450

16.6.1. Wprowadzenie  450

16.6.2. Stłuczenie płuca  450

16.6.3. Rozerwanie płuca  454

16.6.4. Krwiak płuca  455

16.6.5. Pourazowa torbiel rzekoma płuca  457

16.7. Uszkodzenia przełyku Janusz Włodarczyk, Jarosław Kużdżał 460

16.7.1. Uszkodzenia tępe  460

16.7.2. Uszkodzenia przenikające  463

16.7.3. Oparzenia chemiczne przełyku  464

16.8. Uszkodzenia serca Tomasz Gil, Jarosław Kużdżał 468

16.8.1. Uszkodzenia przenikające serca  468

16.8.2. Tępe uszkodzenia serca  475

Piśmiennictwo  480

17. Obrażenia brzucha Grzegorz Wallner, Michał Solecki 485

17.1. Definicje  485

17.2. Epidemiologia  485

17.3. Etiopatogeneza  486

17.4. Objawy  486

17.5. Rozpoznanie  487

17.6. Postępowanie na miejscu zdarzenia i w trakcie transportu  491

17.7. Postępowanie w SOR  493

17.8. Leczenie specjalistyczne  493

17.8.1. Żołądek  495

17.8.2. Dwunastnica  495

17.8.3. Jelito cienkie i krezka  496

17.8.4. Jelito grube i odbytnica  496

17.8.5. Wątroba  497

17.8.6. Trzustka  497

17.8.7. Śledziona  498

17.9. Zespół ciasnoty wewnątrzbrzusznej  498

17.10. Podsumowanie  500

Piśmiennictwo  500

18. Obrażenia wątroby Krzysztof Zieniewicz 501

18.1. Definicja  501

18.2. Epidemiologia  501

18.3. Etiopatogeneza  502

18.4. Objawy  503

18.5. Rozpoznanie  503

18.6. Medyczne czynności ratunkowe prowadzone na miejscu zdarzenia, w transporcie i w SOR  506

18.7. Leczenie specjalistyczne  507

18.7.1. Leczenie zachowawcze  508

18.7.2. Leczenie chirurgiczne doraźne  509

18.7.3. Leczenie chirurgiczne w ośrodku specjalistycznym  510

18.8. Podsumowanie  512

Piśmiennictwo  513

19. Urazy układu moczowo-płciowego Andrzej Prajsner 515

19.1. Wprowadzenie  515

19.1.1. Definicja  515

19.1.2. Epidemiologia  515

19.1.3. Etiopatogeneza  515

19.1.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych  516

19.1.5. Postępowanie w SOR  516

19.1.6. Podsumowanie  517

19.2. Urazy nerek  517

19.2.1. Epidemiologia  517

19.2.2. Etiopatogeneza  518

19.2.3. Objawy  518

19.2.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych  518

19.2.5. Postępowanie w SOR  518

19.2.6. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym  519

19.2.7. Podsumowanie  523

19.3. Uszkodzenia moczowodu  525

19.3.1. Epidemiologia  525

19.3.2. Etiopatogeneza  525

19.3.3. Objawy  525

19.3.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych  526

19.3.5. Postępowanie w SOR  526

19.3.6. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym  526

19.3.7. Podsumowanie  527

19.4. Uszkodzenia pęcherza moczowego  528

19.4.1. Epidemiologia i etiopatogeneza  528

19.4.2. Objawy  529

19.4.3. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych  530

19.4.4. Postępowanie w SOR  530

19.4.5. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym  530

19.4.6. Podsumowanie  531

19.5. Uszkodzenia cewki moczowej  532

19.5.1. Epidemiologia  532

19.5.2. Etiopatogeneza  532

19.5.3. Objawy  533

19.5.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych  533

19.5.5. Postępowanie w SOR  534

19.5.6. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym  534

19.5.7. Podsumowanie  538

19.6. Uszkodzenia zewnętrznych narządów płciowych  538

19.6.1. Epidemiologia  538

19.6.2. Etiopatogeneza  539

19.6.3. Objawy i wynik badania fizykalnego  541

19.6.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych  542

19.6.5. Postępowanie w SOR  542

19.6.6. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym  542

19.6.7. Uwagi dotyczące uszkodzenia narządów urogenitalnych w przebiegu urazów wielonarządowych  543

19.6.8. Postępowanie w trakcie laparotomii eksploracyjnej  544

Piśmiennictwo  545

20. Obrażenia kości i stawów Krzysztof Słowiński, Karol Szymański 547

20.1. Wprowadzenie  547

20.2. Obrażenia stawów – skręcenia i zwichnięcia. Uwagi ogólne  548

20.2.1. Skręcenie stawu  548

20.2.2. Zwichnięcie stawu  549

20.3. Złamania kości  550

20.3.1. Pojęcia ogólne i podziały złamań  550

20.3.2. Objawy złamania kości  552

20.3.3. Wczesne powikłania złamań kości  552

20.3.4. Późne powikłania złamań kości  557

20.3.5. Powikłania zrostu kostnego 559

20.3.6. Złamania patologiczne  561

20.3.7. Doraźne postępowanie w złamaniach kości  562

20.4. Złamania kości i zwichnięcia stawów  563

20.4.1. Kończyna górna  563

20.4.2. Kończyna dolna  594

20.5. Zespół ciasnoty przedziałów powięziowych  630

20.5.1. Definicja  630

20.5.2. Rodzaje ZCPP  630

20.5.3. Przyczyny OZCPP  631

20.5.4. Patomechanizm  631

20.5.5. Skutki OZCPP  632

20.5.6. Objawy i badanie kliniczne  633

20.5.7. Badania i pomiary 634

20.5.8. Leczenie  635

Piśmiennictwo  637

21. Mnogie obrażenia ciała Krystyn Sosada, Wojciech Żurawiński 639

21.1. Definicje  639

21.2. Epidemiologia  639

21.3. Rola centrum urazowego i zespołu urazowego w leczeniu MOC  640

21.4. Diagnostyka poszkodowanych z MOC  641

21.5. Leczenie osób poszkodowanych z MOC  644

21.5.1. Obrażenia OUN  644

21.5.2. Leczenie zachowawcze po urazie brzucha  649

21.5.3. Techniki małoinwazyjne w leczeniu MOC  650

21.5.4. Leczenie preparatami krwiopochodnymi  650

21.5.5. Płynoterapia w leczeniu poszkodowanych z MOC  652

21.5.6. Leki hamujące fibrynolizę w leczeniu poszkodowanych z krwotokiem pourazowym  653

21.5.7. Ocena ryzyka wystąpienia wstrząsu pourazowego u poszkodowanych z MOC  654

21.5.8. Niewydolność wielonarządowa u poszkodowanych z MOC  654

21.5.9. Czynniki rokownicze w leczeniu poszkodowanych z MOC  655

21.5.10. Ocena funkcji nerek u poszkodowanych z MOC  658

21.5.11. Niewydolność nadnerczy w MOC  658

21.5.12. Insulinooporność w MOC  659

21.5.13. Ocena koagulopatii pourazowej  659

21.5.14. Profilaktyka zakrzepicy żylnej u poszkodowanych z MOC  659

21.5.15. Mnogie obrażenia ciała u poszkodowanych stosujących leki przeciwkrzepliwe  660

21.6. Podsumowanie  663

Piśmiennictwo  669

22. Leczenie ran Adam Dziki, Marta Fijałkowska, Bogusław Antoszewski 671

22.1. Wprowadzenie  671

22.2. Podział ran  672

22.3. Gojenie ran  672

22.3.1. Hemostaza  673

22.3.2. Faza zapalna  674

22.3.3. Faza proliferacyjna  675

22.3.4. Faza przebudowy, dojrzewania, remodelingu  676

22.4. Ciała obce w ranie  677

22.5. Opracowanie rany  678

22.6. Opatrunki  679

22.7. Rodzaje nici stosowanych w chirurgii  680

22.8. Rodzaje szwów stosowanych w chirurgii  682

Piśmiennictwo  685

23. Obrażenia ciała w następstwie oparzeń Anna Chrapusta, Jerzy Strużyna 689

23.1. Wprowadzenie  689

23.2. Rodzaje oparzeń  691

23.2.1. Oparzenia cieplne  691

23.2.2. Oparzenia chemiczne  692

23.2.3. Oparzenia elektryczne  692

23.2.4. Oparzenia popromienne  693

23.3. Ocena głębokości i powierzchni oparzenia  693

23.3.1. Głębokość oparzenia  693

23.3.2. Powierzchnia oparzenia  694

23.4. Okresy choroby oparzeniowej  696

23.5. Oparzenia dróg oddechowych  697

23.6. Podział oparzeń  697

23.7. Epidemiologia  699

23.8. Etiopatogeneza  699

23.9. Objawy  701